Een tijdje geleden maakte ik (gastblogger en psycholoog Meijke Bravenboer) een spannende situatie mee, waarover ik een aparte blog heb geschreven. Ik merkte dat deze situatie me triggerde in andere situaties die niets te maken hadden met wat er was gebeurd: kortom, ik had een post traumatische stressreactie.
Wat er precies gebeurde lees je in een eerdere blog: Psychisch trauma, PTSS en hoe ik hier mee om ging. In deze blog ga ik dieper in op de behandeling, zowel qua zelfhulp als professionele behandeling.
Maar nog even een stapje terug: wat is een psychisch trauma eigenlijk?
Ik zie dat het woord trauma wordt de laatste tijd, zeker in de sociale media, vaak breder gebruikt dan de definitie: traumaklachten waardoor mensen echt niet (goed) meer kunnen functioneren danwel heel erg belemmerd worden in hun functioneren door de heftige traumaklachten. Oftewel hevige geestelijke aandoening die een stoornis veroorzaakt.
Wat zijn traumaklachten precies?
Kortweg zijn dit klachten die je krijgt nadat je een traumatische situatie hebt meegemaakt. Je hebt bijvoorbeeld een nare ervaring meegemaakt en je merkt dat het maar niet uit je hoofd gaat. Je ziet, zonder dat je dat wil of er bewust bij stil staat, steeds weer voor je wat er gebeurd is, het komt onbewust steeds op. Of je hoort of voelt steeds heel levendig wat er gebeurde. Dit noemen we herbelevingen.
Herbelevingen kunnen een reactie zijn op een trauma
Deze herbelevingen kunnen ervoor zorgen dat je je ellendig voelt, bijvoorbeeld machteloos, verdrietig, angstig of boos. Deze emoties zijn vaak zo heftig dat het niet goed lukt om je nog op andere dingen te concentreren. De emoties overspoelen je als het ware.
De herbelevingen zijn moeilijk te remmen, je slaapt er mogelijk slechter door, droomt erover en je voelt je over het algemeen gespannen, je ervaart bijvoorbeeld hartkloppingen, je hebt een naar gevoel in je maag, je spieren zijn gespannen.
Deze klachten kunnen vanzelf weer minder worden na de nare gebeurtenis, dan wordt alsnog de nare gebeurtenis op een goede manier verwerkt. Als dat niet gebeurt kun je tot lang nadat je de nare gebeurtenis hebt meegemaakt nog last hebben van traumaklachten.
Wat is dan eigenlijk een Posttraumatische stress stoornis (PTSS)?
Als je de traumaklachten vlak na een nare gebeurtenis hebt, spreken we nog niet meteen over PTSS, het zijn wel degelijk traumaklachten maar vaak worden deze na een tijdje vanzelf minder. Dit gebeurt als het natuurlijke verwerkingsproces voldoende op gang komt.
Soms gebeurt dat niet vanzelf en blijven de klachten langer bestaan. Hoe je ook probeert je klachten naar de achtergrond te duwen, het lukt niet. Dat is heel vervelend en naar want deze klachten hebben een negatieve invloed op hoe je je voelt en daarmee ook op je dagelijks leven. Als een combinatie van meerdere hevige klachten langer dan twee weken na de gebeurtenis nog bestaat dan spreken we van PTSS.
7 tips voor zelfhulp en behandeling van traumaklachten en post-traumatische stress stoornis
Als je net iets heftigs hebt meegemaakt kunnen onderstaande tips helpen om het natuurlijke verwerkingsproces te ondersteunen. Bij, al dan niet beginnende PTSS wordt zelfhulp door de officiële behandelrichtlijn niet aanbevolen (9)
Praat erover! Het is gebleken dat nadat je iets naars hebt meegemaakt dat erover praten kan helpen om de verwerking voldoende op gang te brengen. Dat kan met meerdere personen zijn, maar mag natuurlijk ook met 1 vertrouwenspersoon. Als je niemand in je directe omgeving in vertrouwen kunt/ durft te nemen kun je ook naar je huisarts of bellen met stichting slachtofferhulp.
Weet: het ligt niet aan jou! Het is niet gek dat je dit zo voelt. Het is een normale reactie op een heftige reactie.
Vermijd niet allerlei dingen die je aan de gebeurtenis doen denken, en dan heb ik het over bepaalde voorwerpen, geluiden, geuren, plaatsen en dergelijke, tenzij het ook nu nog daadwerkelijk gevaarlijk is zoals bijvoorbeeld een oorlogsgebied.
Blijf actief, zoek afleiding door dingen te doen. Als je op de bank blijft zitten dan is de kans groot dat de nare herinnering continu als een film in je hoofd blijft draaien.
Zorg zo goed mogelijk voor jezelf: probeer een normaal dag/ nacht ritme aan te houden, regelmatig te sporten, gezond te eten
Kijk naar wat je nog wel kunt doen, ondanks de klachten
Vermijd verdovende middelen: relatief veel mensen met traumaklachten gebruiken middelen als alcohol, cannabis of andere drugs om minder last te hebben van hun traumaklachten. Dit kan soms op korte termijn even de klachten naar de achtergrond duwen, maar kunnen er na de werking juist voor zorgen dat klachten 10x zo hard terugkomen, het kan verslavend zijn en het kan een negatief effect hebben op de een behandeling.
Welke professionele behandelingen zijn er voor traumaklachten of PTSS?
Soms kunnen de klachten alsnog na een tijdje vanzelf minder worden, bijvoorbeeld als je er met mensen in je omgeving over praat. Als dat niet het geval is en je langer dan twee weken na de nare gebeurtenis nog veel PTSS-klachten hebt is het sowieso aan te raden om naar je huisarts te gaan en je te laten doorverwijzen naar een psycholoog die gespecialiseerd is in traumabehandeling. Die kan je helpen om de herinneringen aan de traumatische ervaring minder heftig te laten worden, zodat je er in je dagelijks leven minder last van hebt. De behandeling van PTSS krijg je over het algemeen (grotendeels) vergoed door je zorgverzekering.
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk die het meest effectief zijn gebleken bij de behandeling van PTSS. Als je PTSS hebt, wordt aangeraden om eerst deze behandelingen te doen, voordat je iets anders gaat proberen. Dat komt doordat uit veel verschillende onderzoeken is gebleken dat deze behandelingen er in relatief korte tijd voor kunnen zorgen dat je PTSS-klachten minder worden of zelfs helemaal weggaan.
Psychologische traumabehandeling blijkt het beste te werken
Als je PTSS hebt, helpt een op traumagerichte therapie beter dan een algemene therapie die zich richt op alleen de klachten. Ook is uit onderzoeken gebleken dat psychologische behandeling van PTSS effectiever is dan medicatie. (6) Daarom wordt door de GGZ behandelrichtlijnen ook geadviseerd eerst te starten met psychologische behandeling voordat er eventueel ook medicatie wordt voorgeschreven.(1,2) Als iemand twee of meer psychologische behandelingen heeft gevolgd met weinig tot geen effect kan medicatie overwogen worden. Soms kan medicatie ook eerder worden voorgeschreven, bijvoorbeeld wanneer er nog niet gestart kan worden met de psychologische traumagerichte behandeling en er sprake is van uitputting door ernstige slaapproblemen of continue hevige stressklachten door het trauma.
Cognitieve gedragstherapie tegen traumaklachten of PTSS
Cognitieve gedragstherapie is een verzamelnaam voor verschillende therapievormen waarbij je aan de slag gaat met je gedachten, gevoelens en gedrag. Voor de behandeling van PTSS en traumaklachten zijn verschillende vormen van gedragstherapie effectief gebleken. (1,8)
De therapievorm die momenteel het meest gebruikt wordt, vaak ook in combinatie met EMDR, is Exposure. Exposure wordt ook wel confrontatie therapie genoemd. In deze therapie ga je namelijk de confrontatie aan met herinneringen die je spannend en naar vindt en die je daarom vaak zo veel mogelijk uit de weg gaat.
Het expres uit de weg gaan van herinneringen, situaties of dingen die we spannend vinden, noemen we vermijding. Vermijding zorgt er op korte termijn voor dat je geen spanning ervaart, maar een groot nadeel van vermijding is dat je angst blijft en zelfs ook groter kan worden na verloop van tijd. En dat wil je niet, want je wil juist dat de angst en het nare gevoel minder wordt.
Daarom is het belangrijk om die vermijding te doorbreken. Dit doen we door Exposure. Door de confrontatie aan te gaan leer je dat je de ervaring kan delen en aan de herinnering kan denken zonder dat er iets rampzaligs met je gebeurt. In de Exposure therapie vertel je de nare gebeurtenis of schrijf je deze op met alle details zoals je deze herinnert. Vooral de momenten die nu nog moeilijk zijn om aan terug te denken. Die worden steeds herhaald. Zo ontdek je dat je het aankan om in gedachten terug te gaan naar die herinnering zonder dat er ook nu iets verschrikkelijks met je gebeurt. Door de herinnering zo vaak te vertellen kun je je ook opgelucht voelen. Je leert je hoofd als het ware dat de herinnering een gebeurtenis uit het verleden is en dat de herinnering aan deze gebeurtenis in het hier en nu niet meer gevaarlijk voor je is. Je leert dat er niet gebeurt waar je zo bang voor bent.
Andere vormen van cognitieve gedragstherapie zoals Cognitieve therapie, Cognitieve Processing Therapie, en Trauma Focussed Cognitieve Gedragstherapie zijn ook effectief gebleken bij PTSS. In deze vormen van therapie ga je ook in gedachten terug naar de traumatische gebeurtenis. Dit is dus eigenlijk ook exposure. Dit kan door erover te vertellen en/ of het op te schrijven en samen met de therapeut de nare gedachten die je erover hebt onderzoeken en ombuigen.
EMDR tegen traumaklachten of PTSS
EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Het is inmiddels een bekende en ik zou bijna zeggen, populaire vorm van traumabehandeling. EMDR bestaat al ongeveer 25 jaar en is ontdekt door de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. Zij ontdekte dat bij snelle oogbewegingen de negatieve spanning die opkomt bij een nare herinnering minder wordt. Er zijn sindsdien veel onderzoeken gedaan naar de werking van EMDR en is deze vorm van behandeling steeds beter geworden. Inmiddels is bekend vanuit de ( 10) dat vooral de belasting van het werkgeheugen, terwijl je ook aan de nare gebeurtenis denkt, ervoor zorgt dat de negatieve emoties verminderen. Die belasting van het werkgeheugen kan gedaan worden door snelle oogbewegingen, maar ook door andere taken, zoals een ritme tikken, zoveel mogelijk dingen opnoemen, rekenen.
De therapeut zal je vragen om in grote lijnen de nare gebeurtenis te vertellen. Daarna ga je inzoomen op het meest nare stuk van die herinnering. De therapeut stelt daarover een aantal vragen en dan focus jij je op dat nare beeld en gaat de therapeut jou zo goed mogelijk afleiden. Tussendoor stop je regelmatig en zal de therapeut vragen wat er opkomt en dan ga je weer door, net zolang totdat de nare emotie gezakt is.
De spanning vermindert en de herinnering wordt als het ware opnieuw geprogrammeerd door afleidende taken tijdens EMDR
Er zijn nog meer behandelingen die effectief zijn gebleken, maar deze zijn nog minder vaak onderzocht dan de bovengenoemde behandelingen. Het gaat dan om Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS (BEPP), Narratieve Exposure Therapy (NET), Schrijftherapie (bijvoorbeeld Interapy), Imaginaire Rescripting (ImRs). Vanwege het weinige onderzoek wat er bekend is ga ik er hier in deze blog niet specifieker op in. Tegenwoordig worden verschillende vormen van behandeling ook met elkaar gecombineerd voor een zo goed mogelijk resultaat, namelijk zo snel mogelijk minder klachten. Voor PTSS-klachten zoek je het beste een goed opgeleide en ervaren traumatherapeut, waarbij jij je zo veel als mogelijk op je gemak voelt.
Schroom niet om hulp te zoeken bij traumaklachten of PTSS
Natuurlijk kun je eerst de 7 tips uit deze blog volgen, voor veel mensen zal dit al helpend zijn. Maar als je na een paar weken nog steeds veel last hebt van de gebeurtenis, wacht dan niet te lang met professionele hulp te zoeken. Hoe langer je er mee rond blijft lopen, hoe langer het je leven op een negatieve manier beïnvloedt. Benieuwd hoe het bij mij af liep? Lees deze blog.
Over de Gastauteur: Deze blog is geschreven door: Meijke Bravenboer, GZ-psycholoog en werkzaam bij een instelling voor Specialistische GGZ. Hiernaast is Meijke eigenaar van Mind Yourself Psychology, een praktijk voor generalistische Basis GGZ. Ze vindt het belangrijk dat het net zo normaal wordt om bij mentale klachten naar hulp te zoeken bij een psycholoog of psychiater als dat je bij lichamelijke klachten naar een arts gaat.
Referenties
Lange,A, J-P van de Ven, B Schrieken, P M G Emmelkamp. Interapy. Treatment of posttraumatic stress through the Internet: A controlled trial: Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 2001 (32);73-90.
Lange,A, D Rietdijk, M Hudcovicova, J-P van de Ven, B Schrieken, P M G Emmelkamp. Interapy: A controlled randomized trial of the standardized treatment of posttraumatic stress through the internet. Journal of Consulting and Clinical Psychology 2003 (71);901-909.
Riper H, Smit F, Van der Zanden R, Conijn B, Kramer J, Mutsaers K. E-mental Health High Tech, High Touch, High Trust. Programmeringsstudie E-mental Health in opdracht van het ministerie van VWS. 2007 Trimbos-instituut, Utrecht
Lee, D.J., Schnitzlein, C.W., Wolf, J.P., Vythilingam, M., Rasmusson, A.M. & Hoge, C.W. (2016). Psychotherapy versus Pharmacotherapy for Posttraumatic Stress Disorder: Systemic Review and Meta‐Analyses to Determine First‐Line Treatments. Depression and Anxiety, 33(9), 792-806.