Als je iemand de vraag stelt: ‘waar denk je aan bij het woord therapie?’, hoor je vaak dezelfde antwoorden. Het standaard beeld is meestal dat van zware gesprekken, waarin je middels gespreksvoering doorgezaagd zult worden met de nodige tranen en emoties. Vaak ook in een serieuze setting, waarin de therapeut op een voetstuk staat. Toch is dat beeld langzaam aan het veranderen en ontstaat er ruimte (dankzij kennis, steeds meer onderzoek en bevlogen therapeuten) voor andere vormen van therapie. Therapie is niet meer alleen zwaar maar mag steeds meer een speelse, actieve zoektocht zijn die je samen met de therapeut aangaat.
Therapie kan ook anders: creatieve therapie, oftewel vaktherapie
Vaktherapie is daar hét voorbeeld van. Vaktherapie, wat eerder creatieve therapie werd genoemd, is een overkoepelende naam voor danstherapie, dramatherapie, muziektherapie, psychomotorische therapie, speltherapie en beeldende therapie. Het is al zo’n 60 jaar een inzetbare behandelvorm in de officiële beroepsstructuur van GGZ in Nederland.
Wat is creatieve therapie/vaktherapie?
Alle vaktherapieën zijn vormen van therapie waarbij het ‘doen’ centraal staat. Zo ga je binnen muziektherapie aan de slag met instrumenten en stemgebruik, bij psychomotorische therapie met beweging en spelvormen en bij beeldende therapie zet je beeldend materiaal en opdrachten in (schilderen, tekenen, klei, gips maar ook steen of hout). Het zijn allemaal manieren om het binnenste te kunnen uiten, je gebruikt een expressiemiddel anders dan enkel praten of verwoorden.
Wat doe je bij creatieve therapie/vaktherapie?
Binnen de vaktherapie ga je actief aan de slag, wat allerlei emoties en sensaties kan oproepen. Bij deze ervaringen en gevoelens sta je stil, daar denk je over na en reflecteer je op. Dit zorgt voor inzichten, bewustwording en/of nieuw gedrag. Hierbij leg je altijd de koppeling naar het leven van alledag.
Binnen vaktherapie gaat het over ervaringsleren: het opdoen van ervaringen en belevingen en daarvan leren. Deze ervaar je in het lijf. Steeds meer onderzoek wijst uit dat verschillende problemen juist opgeslagen zitten in het lijf. Denk hierbij aan “beven van angst”, “lamgeslagen zijn door depressie” of “misselijk worden bij het terugdenken aan heftige gebeurtenissen”. Het is daarom belangrijk om met therapie niet alleen te focussen op het hoofd (cognitie, praten) maar daarin het lijf (doen, ervaren, beleven, creëren) mee te nemen.
Verschillende vormen creatieve therapie/vaktherapie
Naast de erkende vormen van vaktherapie (zoals hierboven genoemd), zijn er mooie ontwikkelingen rondom andere, meer ervaringsgerichte therapievormen. Zo is er bijvoorbeeld ook adventure therapie (waarbij je de natuur in gaat), running therapy en boks-therapie. Ook zijn er mooie modules ontwikkeld waarbij vaktherapie is gecombineerd met andere (meer bekende) praat-therapievormen zoals EMDR, schematherapie of ACT.
Vaktherapie komt voor binnen verschillende zorgsectoren, zoals de ouderenzorg, binnen speciaal onderwijs, in de justitiële setting, vluchtelingenzorg, revalidatie en in de geestelijke gezondheidszorg… en ook binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie
Wanneer start je met vaktherapie?
Je kunt vaktherapie inzetten op verschillende manieren of verschillende momenten in het therapeutisch proces. Zo kan vaktherapie kort na aanmelding ingezet worden ter observatie: om een kind of het hele gezin in beeld te brengen waardoor het kan bijdragen aan de diagnostiek. Of het kan ingezet worden als behandeling; zowel individueel, in een (sub)groep of met het hele gezin. Het is per cliënt afstemmen wat het doel is, wat je daarvoor gaat inzetten als materiaal en wat je gaat doen voor een opdracht. Alles heeft een effect, dus alles is inzetbaar: bijvoorbeeld de grootte van het papier, de hoeveelheid krijtjes, het wel of niet mee doen als therapeut of de timing van vragen stellen. Je kan je voorstellen dat een groot vel papier uitdaagt tot ruimte innemen, jezelf laten zien. Maar het kan ook afschrikken omdat je niet weet wat je met een groot wit papier aan moet.
Vaktherapie als groepsbehandeling
Binnen de plek waar ik werk draaien we verschillende vaktherapeutische groepen. Er is een groepsbehandeling voor jongeren met een eetstoornis, waarin psychomotorische therapie en vaktherapie beeldend met verschillende oefeningen elkaar afwisselen. Door de verschillende vaktherapieën te combineren in een groepsbehandeling, daag je mensen uit om zich op verschillende manieren te uiten en op verschillende vlakken ervaringen op te doen. Iedere vorm van vaktherapie heeft zijn eigen kracht, deze krachten worden zo in één groepsbehandeling gecombineerd.
Ook is er “Als een boom”, een groepsbehandeling waarin vaktherapie beeldend en adventure therapie elkaar aanvullen. We gaan de ene week naar het bos en de andere week naar een creatieve werkplaats, alles rondom het thema: sterk leren staan als een boom (zelfvertrouwen, weerbaarheid, eigenheid en sociale vaardigheden). Hieronder een praktijkvoorbeeld.
Lieke (8) heeft huiselijk geweld meegemaakt waardoor ze zich vaak angstig voelt en terug trekt. Op school zien ze dat ze moeite heeft om voor zichzelf op te komen, ze gaat het contact met anderen uit de weg. Om hier in een klein groepje mee te gaan oefenen is ze aangemeld voor de groepsbehandeling “Als een boom”, een module binnen een breder behandelplan.
In de 6e sessie hebben de kinderen zichzelf geschilderd als een boom. Een breekbaar, klein boompje met enkele groene blaadjes ontstaat op papier. Wanneer de groep de opdracht krijgt om van alle bomen een groepsbos te maken, legt Lieke haar boom aan de zijkant van het bos. Ze geeft aan dat ze zo alles in de gaten kan houden (hetgeen we vaak terugzien bij angstige of getraumatiseerde kinderen), wel voelt ze zich daardoor soms alleen. We bespreken met Lieke en de groep hoe zij dit vinden, waarbij het idee voor een paadje tussen de bomen ontstaat zodat ze, als ze durft, dichterbij de rest kan komen. Groepsgenoot schildert een zandpaadje tussen Lieke’s boom en de anderen. Lieke straalt en voelt zich gezien.
Wanneer we de sessie daarna in het bos zijn, staat Lieke tijdens een eerste oefening aan de zijkant. Een groepsgenoot nodigt haar uit om mee te doen, ze heeft even tijd nodig maar voegt zich dan bij de groep. Daarna staat de oefening “electric fence” op de planning, waarbij ze uitgedaagd worden om als groep over een tussen bomen gespannen touw te komen. Lieke probeert het een aantal keer zelf maar beseft zich dat ze hulp van de groep nodig heeft. Ze ziet dat andere kinderen elkaar helpen en observeert. Uiteindelijk durft ze hulp te vragen, een groepsgenoot gaat op zijn knieën zitten zodat Lieke via de rug van de groepsgenoot over het touw komt. Het verbindend zandpaadje van de beeldende oefening is hier in het bos opnieuw gelegd. Lieke straalt dat het haar en de groep gelukt is!
Dat is de kracht van doen en ervaren, vaktherapie beeldend is spreken in kleuren.
Over de gastblogger
Hilde van Heemskerk heeft creatieve therapie gestudeerd en is Vaktherapeut beeldend bij de Mutsaersstichting. Bekijk de Mutsaersstichting ook op Instagram.