Gedachten hebben aan de dood is niet raar. Sterker nog, hier over nadenken is net zo natuurlijk als gedachten hebben over hoe het leven begint. Geboorte, sterfte, het hoort bij ons leven. Maar wanneer moeten we ons nu wel zorgen maken als iemand aan de dood denkt, of specifieker nog, gedachten heeft over of aan een zelfverkozen dood?
Suïcidaliteit of zelfmoord
In medisch jargon wordt er vaak gesproken over suïcidaliteit, of – zoals ik ben opgeleid – met de term ‘suïcidaal gedrag’. 113 zelfmoord preventie (voorheen 113 online) kiest bewust voor de term zelfmoord, omdat dit is hoe er over wordt gesproken in de maatschappij, door de mensen onderling. Of tenminste, als er over gesproken wordt. Want dat is het onderwerp van deze blog: wordt er wel voldoende over gesproken?
Hoe vaak komt zelfmoord voor?
In Nederland plegen jaarlijks ongeveer 1800 mensen zelfmoord. Dat betekent dat er elke dag 5 mensen in Nederland overlijden door zelfdoding. Mannen overlijden vaker aan zelfmoord (twee keer zo vaak) en vrouwen doen vaker een poging tot zelfmoord. De meeste overlijdens vinden plaats op middelbare leeftijd, tegelijkertijd is zelfdoding in de groep jongeren en volwassen tot 40 jaar de grootste doodsoorzaak. Sinds 2013 is het aantal zelfdodingen min of meer stabiel is (met de eerste duidingen ook sinds het uitbreken van de Corona crisis). In de jaren daarvoor lag het getal lager, rond de 1500.
Gedachten aan zelfmoord
Van de Nederlandse volwassene heeft 8,3% ooit aan een zelfmoordpoging gedacht; 3,0% heeft ooit een plan hiervoor gemaakt; en 2,2% heeft ooit een zelfmoordpoging gedaan. Wat we verder weten is dat het grootste risico op een zelfmoordpoging een eerdere (serieuze gedachte aan een) zelfmoordpoging is. Of om dan toch in medische terminologie te spreken: het grootste risico op suïcidaal gedrag is eerder suïcidaal gedrag.
Wat is suïcidaal gedrag?
De term suïcidaal gedrag verwijst naar het geheel aan gedachten, voorbereidingshandelingen en pogingen die een zekere intentie uitdrukken om zichzelf te doden. De term gedrag verwijst zowel naar handelingen als gedachten. Gedachten aan suïcide wordt niet altijd geuit, maar kunnen wel worden vermoed. De enige manier om achter deze vorm van suïcidaal gedrag te komen is ‘door er onderzoek naar te doen’, dat wil zeggen, daar er naar te vragen. Verder is suïcidaal gedrag niet geheel af te grenzen van het bredere begrip zelfbeschadigend gedrag.
Tussen denken aan de dood en het plegen van zelfmoord zit een hele weg, waarvan het voor ons allemaal de kunst is om te kijken waar en hoe we op die weg kunnen interveniëren, zodat de uitkomst anders kan zijn.
Waarom plegen mensen zelfmoord?
Mensen die aan zelfmoord denken of een poging tot zelfmoord doen hebben hier meestal gemengde gevoelens over. Eigenlijk wil vrijwel niemand alleen maar dood. De meeste willen vooral rust; er even niet meer zijn; ontsnappen aan de moeilijkheden; of de pijn of eenzaamheid. En vooral: zó niet verder leven.
Er zijn daarnaast heel erg veel uiteenlopende redenen waarom iemand zelfmoord kan plegen. Ook ontstaan zelfmoordgedachten praktisch nooit als gevolg van één oorzaak. Meestal zijn er meerdere factoren die er gezamenlijk toe leiden dat je het leven te zwaar gaat vinden en een uitweg zoekt. Het kan zijn dat er bij iemand een psychische kwetsbaarheid speelt, of een psychiatrische aandoening, maar dit hoeft niet. Het kan ook echt gewoon een samenloop van omstandigheden zijn waarbij je de uitweg niet meer ziet. Dit is dan ook een pleidooi waakzaam en betrokken te zijn bij iedereen die je na staat, omdat het bij iedereen kan ontstaan, gedachten aan zelfdoding.
En zo vraagt suïcidepreventie betrokkenheid van ons allemaal.
Hoe kun je voorkomen dat iemand zelfmoord pleegt?
Dat vraagt eerst om wat fabels en wat feiten:
“Praten over zelfmoord brengt iemand op een idee” – dit is een fabel.
Het brengt de ander niet op ideeën. Je laat juist zien dat je om iemand geeft. Erover praten helpt juist om eenzaamheid en spanning weg te nemen.
“Zelfmoord gebeurd plotseling” – dit is een fabel.
Het lijkt voor de omgeving vaak plotseling, maar tussen de eerste gedachte aan zelfmoord en de uiteindelijke poging zit bijna altijd een heel proces.
“Praten over zelfmoord kan iemand helpen zich weer beter te gaan voelen” – dit is een feit.
Praten helpt. Het bespreekbaar maken van hun zelfmoordgedachten is voor veel mensen een eerste stap naar hulp.
Dus: als je zelfmoordgedachten, of plannen bij iemand vermoedt: maak het bespreekbaar! Dit is de eerste stap in een mogelijk andere eindbestemming van die eerder genoemde weg.
Hoe kun je praten over zelfmoord?
Maar hoe doe je dat dan, dat praten erover? Als we er al niet over praten is dat vaak omdat we zelf bang zijn. Bang voor bijvoorbeeld de fabels die hierboven staan. Of bang dat we het gesprek niet goed genoeg voeren, dat we dat niet kunnen. Maar zolang je open en eerlijk blijft, onbevooroordeeld en respectvol met oprechte bekommering om de ander kan je eigenlijk niets misdoen. Sterker nog, de kans dat je dan met het bespreekbaar maken iets goeds doet is vele malen groter dan iets slechts. Immers, zoals 113 ook zegt: praten over zelfmoord kan een leven redden.
Tips voor het praten over zelfmoord of zelfmoordgedachten
Bij dat gesprek kunnen de volgende Do’s en Don’ts helpen:
1. Don’t: Praat niet mee
Toon begrip, maar maak ook duidelijk dat zelfmoord geen oplossing is.
2. Do: Benoemen
Het woord zelfmoord gebruiken mag. Als je vermoedt dat de ander aan zelfmoord denkt, benoem dat dan.
3. Don’t: Ga niet adviseren
Voor iemand die het moeilijk heeft zijn dingen die voor jou simpel lijken vaak een grote uitdaging.
4. Do: Vraag verder
Door verder te vragen kom je erachter wat iemand precies bedoeld.
5. Don’t: Oordeel niet
Dit kan er voor zorgen dat iemand niet verder wil praten. Er is geen goed of fout.
6. Do: Zorg voor veiligheid
Help de ander om een veilige situatie te creëren en bespreek altijd de mogelijkheden voor hulp.
Wil je meer kennis opdoen over dit onderwerp, tips en feiten, kijk dan op 113zelfmoordpreventie.nl. Daar is ook een gratis online training te vinden die je in een paar stappen helpt hoe je suïcidaliteit bespreekbaar kunt maken.
Suïcidepreventie vraagt niet alleen betrokkenheid, maar ook inzet van ons allemaal.
Heb je zelf zelfmoordgedachten? Praten over zelfmoord kan anoniem via chat. Je kunt ook bellen naar 113 of 0800-0113.
Referenties:
Over de gastauteur
Drs. Renske Bolt is arts in opleiding tot psychiater bij GGZ Friesland. Zij vindt het belangrijk dat wij als geestelijke gezondheid hulpverleners ook uit de spreekkamers komen en daar buiten het gesprek over mentale gezondheid aan gaan. Ze vindt het belangrijk er aan bij te dragen dat wij met zijn allen makkelijker over psychische kwetsbaarheid en psychiatrische problemen gaan praten, zodat het ‘niet-normale’ of ‘negatieve’ eraf gaat en het gewoon bespreekbaar wordt.