Toen in juni mondkapjes in het OV verplicht werden gesteld, en ik ook met een mondkapje de trein binnenstapte, schreef ik hier een blog over (zie eerdere blogs). Nu het consumentenprogramma Kassa een test heeft uitgevoerd met niet-medische mondkapjes, merk ik dat er nog steeds veel onduidelijkheid is over de zin en onzin van het dragen van mondkapjes. En dat is ook niet gek: we weten immers ook nog niet alles, en nieuwe informatie geeft nieuwe inzichten. Tijd voor een nieuwe blog!
Waarom een masker? Samenvatting blog Juni
1. Waarom een masker?
In mijn blog van Juni schreef ik dat het belangrijk is om te beseffen dat er twee redenen zijn om een mondkapje te dragen. Ter bescherming van jezelf, en ter bescherming van anderen. Draag je een mondkapje ter bescherming van jezelf, dan is het belangrijk dat datgene waartegen je jezelf wilt beschermen niet het mondkapje IN kan komen. Dit heeft te maken met de grootte en de consistentie van de deeltjes waartegen jij jezelf wilt beschermen.
In het ziekenhuis hebben we daarom verschillende mondkapjes. Als ik mijzelf wil beschermen tegen druppels, zoals bijvoorbeeld bloedspetters tijdens het schoon maken van een grote wond, is een simpel mondkapje (een lapje voor mond en neus) voldoende. Gaat het echter om kleinere druppels, of bepaalde virussen die in mini-druppeltjes in de lucht hangen, dan heb ik andere maskers nodig. Deze moeten beter aansluiten en ze moeten van ander materiaal zijn, waar de kleine druppels en virussen niet door heen kunnen. Bij voorkeur hebben ze dan ook een virusfilter.
2. Hippe mondmaskers bieden onvoldoende bescherming, maar zijn niet nutteloos
De mondmaskers die vanaf juni verplicht zijn in het OV zijn simpele maskers en beschermen jou níet direct tegen het krijgen van Corona: het beschermt niet tegen wat het masker IN gaat. Dan zou je immers een masker met speciaal virusfilter moeten hebben. Dit masker kan er echter wel voor zorgen dat er minder UIT jou kan komen: het heeft een barrièrefunctie. Je draagt ze ter bescherming van de ander. Als jij hoest (en iedereen hoest of kucht een paar keer op een dag, ook als je niet verkouden bent) kun je jouw hoestdruppels in ieder geval tot wel 2 meter weg sputteren. Op het moment dat jij een mondkapje draagt, wordt een deel van die druppels door het mondkapje tegen gehouden. Een deel ja, inderdaad. Niet alle druppels worden namelijk tegen gehouden, en je kunt iemand nog steeds besmetten.
Momenteel worden er ook simpele stoffen mondkapjes verkocht waar je een extra laag stof als zogenaamd filter in kunt doen. Verkopers claimen dat dit dient als virusfilter en vragen de hoofdprijs. Hier kan ik kort over zijn: dit is onzin, trap er niet in! Een extra laagje stof biedt je geen afdoende bescherming tegen Corona.
In het algemeen kun je voor het uitkiezen van een mondkapje de stelregel aanhouden dat hoe beter jij er door heen kunt ademen, hoe makkelijker virussen er door heen komen. Een goed werkend medisch mondmasker is helaas oncomfortabel, benauwend, en ademen is zwaar. Daarom dragen we ze ook alleen wanneer dat nodig is. Besef dus goed de daadwerkelijke prijs die je betaalt voor fashion en comfort.
3. Geven mondmaskers schijnveiligheid?
In ieder geval ten dele. Mogelijk is de kans om ziek te worden van Corona wel kleiner wanneer anderen minder kans hebben om jou onder te proesten wanneer hun gehoest deels wordt tegen gehouden door de mondkap. Maar de kans is zeker niet nul!
De test van Kassa
Terug naar nu. Kassa testte op 15 oktober niet medische mondkapjes, en concludeerde dat de geteste niet medische (hippe) mondkapjes waterdamp door laten of via de zijkanten kunnen verspreiden. Dit hebben ze gedaan door deze mondkapjes te plaatsen op een testmodel van een mensenhoofd wat waterdamp verspreid, waarbij ze hebben gekeken waar deze damp uiteindelijk heen gaat. Hiermee concluderen ze dat het dragen van deze niet medische mondkapjes niet voldoende zinvol is tegen het verspreiden van waterdamp, wat ze gelijk stellen aan ademhalingsaerosolen.
Maar ook de test van Kassa is niet waterdicht (pun intended)
Hoewel ik de test van Kassa eigenlijk een hele mooie vindt en enorm kan waarderen (het werd tijd dat een dergelijk onderzoek er kwam, en het ik weet dat het vele malen makkelijker is om kritiek te hebben op een onderzoek dan er zelf eentje goed op te zetten), moet ik wel als wetenschapper ook hierbij mijn kanttekeningen plaatsen. Allereerst zou ik graag willen weten of de modellen die gebruikt zijn echt goed overeen komen met hoe mensen ademhalen. Het is namelijk ontzettend moeilijk om goede modellen te maken van het menselijk lichaam, die precies zo werken. Oftewel: kunnen we deze resultaten 1 op 1 opnemen van model naar de mens?
Als we er even van uit gaan dat deze modellen waarheidsgetrouw zijn, en gelden voor de gemiddelde mens, dan is de volgende vraag: is het model van damp wat ze hebben gebruikt hetzelfde als onze ademhalingsdamp? Want, onze ademhalingsdamp is niet alleen waterdamp. Ook zou ik het interessant vinden als ze hadden laten zien hoe de verspreiding gaat zónder een mondmasker, een nulmeting. Nog interessanter is het wellicht om te weten hoe dit dan gaat met hoesten. Wat het programma namelijk niet heeft getest is of een mondkapje grotere druppels tegenhoudt en of het de afstand verkleind waarmee deze hoestdruppels normaliter zonder masker de ruimte in worden gehoest. En, zoals ik schreef in juni, kan waarschijnlijk juist daar de winst worden gehaald.
Een laatste kanttekening die ik bij dit onderzoek wil maken is de verspreiding van de damp rondom het masker. Als je kijkt naar de video’s van de verspreiding van de waterdamp dan zie je dat het zicht langs de maskerranden verspreid. De richting hiervan is voornamelijk opzij en omhoog. Als jij recht tegenover iemand staat, zou je daarmee mijnsinziens logischerwijs minder damp in je gezicht krijgen dan wanneer iemand de damp recht in je gezicht blaast. En daarmee, zou het dragen van zo’n masker wellicht juist alsnog de verspreiding van het virus kunnen verminderen.
Mondkapjesplicht: een te grove maatregel?
Of het dan een te grove maatregel is om mondkapjes verplicht te stellen? Wanneer het zou gaan om een verplicht medicijn, wat mogelijk meer schade geeft dan de winst die het oplevert, zou ik stellen: ja. Maar, daar zit hem nu net de crux. Het gaat niet om een medicijn, en er is vooralsnog geen bewijs dat het dragen er van meer schade oplevert dan de potentiële winst. Het gaat om een lapje stof dat mogelijk iets kan bijdragen aan de verspreiding van dit virus wat ons met zijn allen in de greep houdt. Wat een bedreiging is voor onze gezondheid en gezondheidzorg, onze economie, de banen en bedrijven van veel mensen en momenteel zelfs onze solidariteit. En als het dragen van een extra laagje stof voor mijn mond en neus ook maar iets zou kunnen bijdragen aan de zorg, aan het behoud van banen in de horeca, en noem maar op, ook al is het misschien wel minimaal, dan is het wat mij betreft het proberen waard.
Maar, er is iets beters!
Gelukkig is er ook nog iets waar we meer hoop op kunnen vestigen dan een laagje stof. Recente grote studies laten zien dat het aller belangrijkste wat we met zijn allen kunnen doen is onze handen blijven wassen, afstand proberen te bewaren van ten minste 1 meter (2 meter is nog beter), en vooral ook in quarantaine gaan (thuis blijven) bij klachten. Binnenkort wordt ook onze eigen Nederlandse studie naar het potentiële effect van verschillende mondkapjes en social distancing in de zorg afgerond en in een medisch tijdschrift gepubliceerd. Ik hou jullie op de hoogte!
Lees- en kijktips:
1. Het experiment van Kassa: https://www.bnnvara.nl/kassa/videos/551994
2. Enorme studie over het effect van mondkapjes en social distancing: https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31142-9/fulltext
3. Kleinere studie waarin zowel gezonde mensen als mensen met de longziekte COPD een mondmasker droegen en het zuurstof en CO2 gehalte werd gemeten (het dragen van mondkapjes had hier gelukkig geen effect op in beide groepen): https://www.atsjournals.org/doi/pdf/10.1513/AnnalsATS.202007-812RL
4. En wat in de populaire media om gerust te stellen dat het stuk over overleden kinderen die de rondte ging op facebook gelukkig fake news was: https://www.nu.nl/nucheckt/6082824/nucheckt-bericht-over-sterven-kinderen-na-dragen-mondkapje-ongefundeerd.html
Disclaimer: Deze blog is geschreven vanuit mijn perspectief als arts. Ik ben geen expert op het gebied van politiek, of economie, en schrijf daar dus ook niet over. Een pandemie is voor ons allemaal nieuw. Voor artsen, voor de overheid, voor iedereen. Beleid maken op het onbekende, met informatie die morgen alweer achterhaald kan zijn, is super moeilijk. Dat vergt mijnsinziens ballen. En daarmee kunnen de keuzes die vandaag gemaakt worden, met de kennis van vandaag, over een half jaar zowel onzinnig als heel goed blijken. Dat is de onzekerheid waar beleidsmakers momenteel mee hebben te dealen. Ik probeer in deze blog met de medische kennis die ik heb informatie te geven over de medische kant van het verhaal, gebaseerd op de informatie die beschikbaar is op het moment van schrijven, dd 18-10-2020. Voor meer actuele informatie ga naar www.rivm.nl