Het vaccinatieprogramma voor Nederlanders is in volle gang en inmiddels zijn al meer dan een half miljoen mensen gevaccineerd tegen SARS-CoV-2. De komende maanden zullen nog meer mensen een uitnodiging krijgen voor een vaccinatie, maar niet iedereen zal gevaccineerd worden met hetzelfde vaccin. De reden hiervoor is simpel: er is schaarste. De overheid moet daardoor zijn inkopen doen bij verschillende farmaceuten. Of dit erg is? Volgens mij niet, en om dat uit te leggen zet ik in deze blog de verschillende vaccins even naast elkaar.
Wat is een virus en op welke manieren kun je een vaccin maken tegen een virus?
Dit zijn belangrijke vragen om eerst antwoord op te krijgen, ze staan in een vorige blog. Deze lees je hier.
Wat is fase 1,2,3 en 4 wetenschappelijk onderzoek?
Om te begrijpen in welke fase de onderzoeken zich bevinden, en hoe betrouwbaar de informatie is, verwijs ik je naar een eerdere blog. Deze kun je hier lezen.
De verschillende vaccins, waar staan we nu?
De verschillende vaccins focussen zich allemaal op de productie van het Spike-eiwit, het eiwit dat het Coronavirus gebruikt om de cellen van het lichaam in te komen. Dit is ook het eiwit waartegen het lichaam een immuunrespons aanmaakt. Oftewel: wanneer je lichaam dit Spike-eiwit al eens eerder is tegengekomen (bijvoorbeeld door het vaccin) zal het een 2e keer (wanneer je besmet raakt met het virus) dit eiwit herkennen en direct een immuunrespons op gang brengen, zodat jij niet of minder ziek wordt. Dit is overigens ook het eiwit waar wetenschappers nu op gefocussed zijn in het kader van de mutaties. Wanneer gemuteerde virussen dit eiwit niet meer, of niet meer in deze vorm, zouden hebben, kunnen de vaccins (die gebouwd zijn met focus op dit eiwit) minder of niet werkzaam zijn.
Op dit moment zijn er eigenlijk 2 grote groepen vaccins. De DNA/Adenovirus (een verkoudheidsvirus) vaccins, en de mRNA vaccins.
DNA/Adenovirus-vaccins: Oxford/AstraZenica, Sputnik, en Janssen/Johnson & Johnson
Het Oxford/AstraZenica-vaccin
Het Oxford/AstraZenica-vaccin bestaat uit afgeknipte stukjes van de DNA-code van het SARS-CoV-2 virus. Zij hebben de DNA-code van het Spike-eiwit ingebouwd in een onschadelijk verzwakt verkoudheidsvirus (adenovirus) dat bij apen aanwezig is, en hier een vaccin van gemaakt. Op het moment dat je dit verzwakte en aangepaste adenovirus ingespoten krijgt, zal dit virus binnendringen in een paar spiercellen waar het vaccin ingespoten wordt. Dit geeft niet, want het virus is verzwakt en kan jou niet ziek maken. Wel zal het ervoor zorgen dat de cellen het Spike-eiwit gaan aanmaken. Hierop maakt je lichaam vervolgens een immuunrespons. Deze vreugde is echter maar van korte duur, want je lichaam zal ook het adenovirus zelf en de aangedane cellen opruimen. Je hebt dus een 2e prik nodig om de immuunrespons nog eens goed aan te zwengelen. Onderzoek laat nu zien dat er het beste effect te verwachten is wanneer je eerst een halve dosis van het vaccin krijgt, en erna een volledige dosis. Dit komt hypothetisch doordat je lichaam na de 1e prik al zo geoefend is op het verwijderen van het adenovirus, dat het adenovirus na de 2e prik al bijna verwijderd wordt voordat het adenovirus ervoor heeft kunnen zorgen dat de cel het Spike-eiwit heeft kunnen aanmaken en de immuunrespons op Spike (en dus Corona) heeft kunnen versterken.
Het Sputnik-vaccin (Russisch vaccin)
Recent is het grote onderzoek van het Russische vaccin uitgekomen. ref Dit vaccin lijkt op het Oxford-vaccin, alleen hebben zij de afgeknipte stukjes DNA niet in een verzwakt Apen-adenovirus gestopt, maar in twee verschillende verzwakte mensen-adenovirussen. De reden dat het Oxford-vaccin dit wel in een apenvirus heeft gestopt is omdat zij eerder, tijdens de SARS-epidemie, ook geprobeerd hadden via dit adenovirus in testaapjes een vaccin te maken. Deze aapjes, en het adenovirus dat ze hadden gebruikt, leefden gelukkig nog steeds. Ze hebben dus dezelfde aapjes, en daarvan adenovirus weer gebruikt om op dezelfde manier als bij de SARS epidemie een nieuw vaccin te ontwikkelen. Hierdoor konden de wetenschappers wat ze hadden geleerd tijdens de SARS-epidemie hergebruiken in het huidige vaccin. Ook het Russische vaccin volgt vooralsnog een toedieningsplan van 2 doses.
Het Janssen/Johnson & Johnson-vaccin
Het vaccin van Jonnson&Johnson en het Nederlandse bedrijf Janssen is ook een DNA/Adenovirus-vaccin en heeft een met het Oxford/Astrazenica- en Sputnik-vaccin vergelijkbare werking. Van dit vaccin heb je maar
1 prik nodig. Waarom dit hierbij wel zo is, is vooralsnog voor mij onduidelijk.
mRNA-Vaccins: Pfizer/Biontech en Moderna
Het vaccin van Pfizer/BionTech is het vaccin dat ikzelf en veel zorgverleners uit de acute as hebben gehad. Ik heb hier een uitgebreide blog over geschreven en die is hier te vinden. Zowel het vaccin van Pfizer als Moderna zijn mRNA-vaccins. mRNA-vaccins werken niet zoals het Oxford-vaccin met een afgeknipt genetisch deel van het virus zelf, maar met een volledig nagemaakte code. Dit wordt ingebracht in een lichaamscel, in dit geval de spiercel. De cel gaat vervolgens het eiwit, dat anders via het virus gemaakt zou worden, zelf maken en daar komt een immuunrespons op. Deze genetische code codeert dus enkel en alleen voor dat stukje eiwit, en niet voor de rest van het virus. Oftewel: er wordt wel eiwit gevormd waar een immuunrespons op wordt gemaakt, maar in je cel zit geen virus. Ook de spiercellen waar dit mRNA via het vaccin is ingebracht worden vervolgens door je lichaam opgeruimd. Dit gebeurt waarschijnlijk al voordat je een optimale immuunrespons hebt gemaakt, en daarom moet er vooralsnog een 2e prik (versterker) gegeven worden.
Andere soorten vaccins
Momenteel wordt ook nog gesproken over het Novavax-vaccin. Dit is een nagemaakt Spike-eiwit, dat direct een immuunrespons moet oproepen van het lichaam. Het is nog niet geregistreerd voor gebruik en blijkt volgens persberichten mogelijk ook minder goed te werken tegen de Zuid-Afrikaanse mutatie van het SARS-CoV-2 virus. De officiële resultaten moeten nog volgen.
Onderzoeksresultaten tot nu toe
Zie hiervoor onderstaande tabel. Hierin zijn een aantal dingen belangrijk. Allereerst is het belangrijk om te evalueren wat het % minder infectie met SARS-CoV-2 eigenlijk betekent. Zo heeft Pfizer bijvoorbeeld deelnemers alleen getest wanneer zij symptomen kregen. Over symptoomloze infectie met het virus is wat betreft dit vaccin dus nog niets bekend. De Russen hebben voor het Sputnik-vaccin wel elke deelnemer getest, maar alleen de symptomatische Covid19 patiënten meegenomen in hun effectiviteitsanalyse. Oftewel: vooralsnog zegt het % minder infectie niets over symptoomloze infectie, en dus ook niet over overdraagbaarheid. Ook zijn bepaalde groepen zoals zwangeren, mensen met een recente Covid19 en mensen met bepaalde ziekten en aandoeningen niet meegenomen in de onderzoeken. Dit is niet gek, want volgens de regels van wetenschappelijk onderzoek moet er waar mogelijk eerst op gezonde mensen worden getest voordat je test op kwetsbare groepen. Dit beperkt echter wel de zekerheid van de huidige uitkomsten voor deze groepen. Wat wel ontzettend interessant is, en eigenlijk het allerbelangrijkste, is dat alle vaccins tot nu toe 100% beschermen tegen het krijgen van ernstige Covid19 en dood. En dit is immers waar het allemaal om te doen is! Het is namelijk niet zo erg als mensen misschien toch nog geïnfecteerd worden, zolang ze maar niet ernstig ziek worden. Wanneer ze niet ernstig ziek worden hoeven ze immers niet naar het ziekenhuis, neemt de druk op de zorg af, kunnen we afschalen, en maatregelen versoepelen en hopelijk weer een beetje terug naar ons normale leven. Oftewel: deze eerste resultaten zijn erg hoopvol!
Grootste voor- en nadelen van verschillende types vaccin
Als ze allemaal zo goed scoren op de belangrijkste eindpunten, ziek worden of overlijden door ernstige Covid19, wat zijn dan de andere voor- en nadelen om rekening mee te houden?
Het grote voordeel van DNA/Adenovirus-vaccins is dat ze al langere tijd bestaan en niet extreem gekoeld bewaard hoeven te blijven. Hierdoor zijn ze veel makkelijker te transporteren, blijven ze makkelijker goed, en zijn ze over de hele wereld te verdelen en te bewaren. Het grote nadeel is dat je lichaam ook een immuunrespons maakt op het adenovirus zelf. Hierdoor wordt dit virus bij een 2e prik sneller afgebroken. Dit zou ertoe kunnen leiden dat je hierna niet nog eens een adenovirus-vaccin kunt krijgen (bijvoorbeeld wanneer het Coronavirus muteert) omdat je lichaam dit vaccin dan vroegtijdig opruimt. Dit weten we echter nog niet zeker.
Dit is direct het grote voordeel van mRNA vaccins. Je lichaam maakt geen directe immuunrespons op het mRNA. Je kunt dit mRNA bij een virusmutatie dus relatief makkelijk aanpassen naar het mRNA van het gemuteerde virus, en iemand zo nodig opnieuw vaccineren. Het grote nadeel is de manier waarop het vaccin bewaard dient te worden: extreem gekoeld. Dit kan lang niet overal op de wereld, en alleen in speciale koelkasten.
Vaccineren met eiwit-vaccins, zoals het Novavax vaccin, is eigenlijk de meest directe en simpele manier van vaccineren. Echter is dit type vaccin mogelijk slecht bestand tegen mutaties. Zolang de gemuteerde virussen het eiwit dat in het vaccin zit ook heeft, zou je beschermd zijn. Als dit eiwit echter door de mutatie er ook anders uit gaat zien, kan je immuunrespons suboptimaal of afwezig worden.
Welk vaccin krijg jij?
Wil je weten welk vaccin jou waarschijnlijk aangeboden wordt? Dit kun je terugvinden in het vaccinatieprogramma van de overheid, via rivm.nl. Weten wat er nu waar is van alles wat er geroepen wordt over de vaccins? Binnenkort verschijnt er nog een blog waarin ik enkele feiten en fabels zal aanstippen.
Zorgverlener en behoefte aan meer info? Doe mee aan de MSW Academy op 2 maart!
Wetenschappelijk verder lezen? Zie hier onder verschillende artikelen van wetenschappelijk onderzoek over de vaccins.
Disclaimer: Deze blog is geschreven vanuit mijn perspectief als arts. Ik geef in deze blog geen medisch advies, maar probeer de informatie te geven waarmee jij zelf kunt beslissen. Ik ben geen expert op het gebied van politiek, of economie, en schrijf daar dus ook niet over. Een pandemie is voor ons allemaal nieuw. Voor artsen, voor de overheid, voor iedereen. Beleid maken op het onbekende, met informatie die morgen alweer achterhaald kan zijn, is super moeilijk. Dat vergt mijns inziens ballen. En daarmee kunnen de keuzes die vandaag gemaakt worden, met de kennis van vandaag, over een half jaar zowel onzinnig als heel goed blijken. Dat is de onzekerheid waar beleidsmakers momenteel mee hebben te dealen. Ik probeer in deze blog met de medische kennis die ik heb informatie te geven over de medische kant van het verhaal, gebaseerd op de informatie die voor mij beschikbaar is op het moment van schrijven, d.d. 11-2-2021. Ik word niet betaald of gesponsord voor het schrijven van deze blog, noch door mijn ziekenhuis, noch door de overheid of de farmaceutische industrie. Voor meer actuele informatie: ga naar www.rivm.nl